విపత్తుల మధ్య విలువలేని ప్రాణాలు

జనవరి 28 అర్ధరాత్రి తర్వాత ప్రయాగ్ రాజ్ కుంభమేళ వద్ద జరిగిన తొక్కిసలాటలో పదిమంది వరకూ చనిపోయినట్లు మరి కొందరు గాయపడినట్లు 29 ఉదయం నుంచి ‘రాయటర్’ వంటి విదేశీ వార్తాసంస్థల వార్తలు, పిటిఐ చిత్రాలు వరసగా వెలువడుతున్నాయి. దీనికి వారం ముందు ఇక్కడే ఏర్పాటు చేసిన తాత్కాలిక డేరాల్లో (‘టెంట్స్’) గ్యాస్ సిలిండర్ పేలి అగ్నిప్రమాదం జరిగింది, అయితే ఆస్థి నష్టం ఉన్నప్పటికీ మరణాలు లేకపోవడం అతిపెద్ద ఊరట.

రానురాను గుంపు యాజమాన్యం (Crowed Management) అనేది, మనవద్ద మన నిర్వహణా సామర్ధ్యాన్ని మించిన అంశం అవుతున్నది. గతంలో మనకున్న సివిల్, పోలీస్ పరిపాలనా వ్యవస్థలు కాకుండా; గత పదేళ్ళలో NDRF, SDRF వంటి హోం శాఖలకు చెందిన విపత్తు ప్రతిస్పందన యంత్రాంగాలు జిల్లా కలక్టర్లకు సహాయంగా ఉంటున్నాయి. ఇది లేనప్పుడు, జిల్లా స్థాయిలో పనిచేసే పలు శాఖలకు చెందిన అధికారులకు సర్వీస్ మధ్యలో ‘సివిల్ డిఫెన్స్ ట్రెయినింగ్’ అనేది తప్పనిసరిగా ఉండేది.

అంతేకాదు ఆల్ ఇండియా సర్వీస్ అధికారులకు ముస్సోరీ, హైదరాబాద్ పోలీస్ అకాడమీ వంటి చోట్ల ఇచ్చే శిక్షణలో ఎప్పటికప్పుడు దేశ వ్యాప్తంగా తాజాగా ‘రికార్డ్’ అయ్యే విపత్తులు గురించిన కొత్త సంఘటనలు ‘టీచింగ్’ అంశాలుగా ఉంటూనే ఉంటాయి. ఎందుకంటే, ‘కమ్యునికేషన్స్’ ‘ట్రాన్స్ ఫోర్ట్’ ‘ఎమోషన్స్’ ప్రజల జీవన శైలి ఎప్పటికప్పుడు కొత్త రూపం తీసుకుంటున్నాయి. ప్రజల కొనుగోలుచేసే శక్తి పెరుగుతున్నపుడు, వారి భద్రత కొరకు పరిపాలనా వ్యవస్థలు తీసుకునే వ్యూహాలు కూడా మారక తప్పడం లేదు.

అయినప్పటికీ, ‘ఎగ్జిక్యుటివ్’ (అధికార వ్యవస్థ) ‘లెజిస్లేచర్’ (శాసన వ్యవస్థ)ల మధ్య ఏర్పడే ‘గ్యాప్’ వల్ల ఏర్పడే సమన్వయ లోపంతో కొన్నిసార్లు ప్రమాదాలు తప్పడం లేదు. ఈ రెండింటి మధ్య తగిన తర్బీతు లేని ‘ప్రైవేట్’ వ్యవస్థలు ‘ఎన్జీవో’లు ‘కార్పోరేట్ సోషల్ రెస్పాన్స్ బిలిటి’ పేరిట వచ్చే సంస్థలు ఇవన్నీ పరిపాలనా వ్యవస్థకు ఎదురయ్యే స్వాగతించక తప్పని ఇబ్బందులు.

పిల్లలు ‘కార్పోరేట్ కంపెనీ’ల ఉద్యోగులు అయ్యాక, మధ్యతరగతి కుటుంబాలు గతంలో అనుభవం లేని ధార్మిక లక్షణాలు కొత్తగా సంతరించుకుని, సుదూర తీర్ధ యాత్రలకు వీరు తరచూ వెళ్ళడం ఈ మధ్య చూస్తున్నాం. మారుతున్న దేశం ముఖ చిత్రాన్ని దృష్టిలో ఉంచుకునే, ‘నేషనల్ డిజాస్టర్ మేనేజ్మెంట్ అథారిటీ’ పదేళ్ళ క్రితమే అవసరమైన మార్గదర్శకాలు రూపొందించి, వాటిని హోం శాఖ ద్వారా- ‘Managing Crowds at Events and Venues of Mass Gathering’ పేరుతొ రాష్ట్రాలకు జారీచేసింది.

అయినప్పటికీ, ఇటువంటి చోట్ల ప్రభుత్వాలు ఎన్ని జాగ్రత్తలు తీసుకున్నా, కేవలం ప్రజల ‘ఎమోషనల్ రష్’ కారణంగా జరుగుతున్న తొక్కిసలాట మరణాలు ఆపడం సాధ్యం కావడం లేదు. ఈ సందర్భంగా రాష్ట్ర విభజన జరిగిన ఏడాది తర్వాత, రాజమండ్రి వద్ద ‘గోదావరి పుష్కరాలు – 2015’ ప్రారంభం రోజు తొక్కిసలాటలో 29 మంది చనిపోవడం అనేది తెలుగువారు మర్చిపోవడం కష్టం. వరసగా మూడు సార్లు ‘గోదావరి పుష్కరాలు’ అధికార విధులు నిర్వహించిన అనుభవంతో రాస్తున్న విషయమిది.

పుష్కరాల ప్రారంభం తేది 14 జులై 2015 ఏర్పాట్లు ముమ్మరంగా జరుగుతూ ఉండగానే ముఖ్యమంత్రి చంద్రబాబు నాయుడు దావోస్ పెట్టుబడుల సదస్సుకు వెళ్లి, దావోస్ నుంచి తిరుగు ప్రయాణంలో డిల్లీ నుంచి నేరుగా ఆయన రాజమండ్రి వచ్చారు. ఆర్.అండ్. బి. గెస్ట్ హవుస్ లో అధికారులతో సమీక్ష సమావేశం. రాష్ట్రంలో అప్పటికి ఇక్కడ ఎమ్మార్వో వనజాక్షి విధుల్లో ఉండగా ఆమెపై దాడి సంఘటన జరిగి ఉంది. దాంతో, ముందుగా ముఖ్యమంత్రి దాని గురించి స్పందించవలసి వచ్చింది. అదే వేదికపై వున్న చీఫ్ సెక్రటరీని ఉద్దేశ్యించి, మీరు సకాలంలో స్పందించి ఉండి ఉంటే ఇది అస్సలు సమస్యే కాదు అని సిఎం ఒకే మాటతో దాన్ని తేల్చేసారు.

అదలా ఉంచి, ఆ మీటింగ్ లో అప్పటి సివిల్ సప్లైస్ కమీషనర్, సెక్రటరీ శ్రీమతి పూనం మాల కొండయ్య ఇచ్చిన ‘ప్రజెంటేషన్’ అధికారుల (‘ఎగ్జిక్యుటివ్’) దృష్టి ఎంత సూక్ష స్థాయిలో ఉంటుందో చెప్పే ఉదంతమిది. అప్పటికి 2014-15 మధ్య ఉత్తర భారత దేశంలో కుంభమేళా లో తొక్కిసలాట జరిగి మరణాలు సంభవించాయి. దాంతో ఆమె ఇలా చెప్పారు- “గతంలో అక్కడ జరిగిన ఆ సంఘటనలో రోడ్డు పక్కన బజ్జీల బండి గ్యాస్ సిలిండర్ పేలి మంటలు వ్యాపించాయి. ఆ పేలుడు శబ్దంతో ఏదో జరుగుతున్నది, అనే భయంతో ప్రజలు పరుగులు తీసి జరిగిన తొక్కిసలాటలో ప్రజలు చనిపోయారు. అంతేగాని మరణాలు మంటలు వల్ల కాదు. రాజమండ్రి కైలాస భూమి పుష్కర ఘాట్ ప్రధానమైనది. పిండ ప్రదానాలు అక్కడ ఎక్కువగా జరుగుతాయి. అయితే, దానికి సమీపంలో ఒక గ్యాస్ కంపెనీ గోడవున్ ఉంది. దాని పక్కనే ఒక కర్రల అడితి ఉంది. కనుక గత అనుభవాన్ని దృష్టిలో ఉంచుకుని, ముందు జాగ్రత్తగా ఆ గ్యాస్ గోడవున్ తాత్కాలికంగా అక్కణ్ణించి ఖాళీ చేయించాము” అని మీటింగ్ లో ఆమె ముఖ్యమంత్రికి చెప్పారు.

ఇటువంటి సందర్భాల్లో అధికార యంత్రాంగం దృష్టి ఎంత సూక్ష్మంగా పనిచేస్తుందో అందరికీ తెలియడానికి ఈ ఉదంతం గురించి చెప్పవలసి వచ్చింది. అయినప్పటికీ, జరిగిన తొక్కిసలాటలో మరణాలు జరగడం వేరే చర్చ. అయితే, ఒకే సందర్భంలో రెండు వ్యవస్థల్లో ఉండేవారి వైఖరిలో వుండే వ్యత్యాసం ఎలా ఉంటుందో అర్ధం చేసుకోవడానికి, అదే సమయంలో ప్రజాస్వామ్యంలో మన రాజ్యాంగానికి 75 ఏళ్ళు అంటూ ఉత్సవాలు జరుపుకుంటున్న సమయంలో ‘ఎగ్జిక్యుటివ్’ (అధికార వ్యవస్థ) ‘లెజిస్లేచర్’ (శాసన వ్యవస్థ) వంటి వేర్వేరు వ్యవస్థల మధ్య వైరుధ్యం, అలాగే వాటి ప్రాధాన్యత యువతరం అర్ధం చేసుకోవడం రాజ్యాంగానికి మనం ఇచ్చే గౌరవం.