‘గిరిజన మిత్రుడు’ డా. వి.ఎన్.వి.కె. శాస్త్రి మృతి
గిరిజనుల కోసం జీవితాన్ని అంకితం చేసిన యాంత్రోపాలజిస్టు
భారతదేశంలోని అగ్రగణ్య సామాజిక మానవశాస్త్రవేత్తలలో ఒకరైన, గిరిజన సమాజాలపై అత్యంత లోతైన పరిశోధనలు చేసిన డా. వి.ఎన్.వి.కె. శాస్త్రి (Dr. V.N.V.K. Sastry) ఈ రోజు తెల్లవారుఝామున స్వర్గస్తులయ్యారు. ఆయన వయస్సు 78 సంవత్సరాలు. ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణ గిరిజన సమాజాలపై ఐదు దశాబ్దాలకుపైగా పరిశోధన, సేవ, శిక్షణ, పరిరక్షణ చేసిన ఈ మేధావి మరణం లోటు తీరనిది.
ఆదివాసుల జీవనం పై విలువైన పరిశోధన
ఆంధ్ర విశ్వవిద్యాలయం నుండి సామాజిక మానవ శాస్త్రంలో 1980లో పీహెచ్.డి పొందిన డా. శాస్త్రి గారు 52 సంవత్సరాల పరిశోధన, పరిపాలన, శిక్షణ అనుభవంతో భారతదేశంలోని గిరిజన అధ్యయన రంగానికి అతి విలువైన సేవలు అందించారు.
ఇంగ్లీష్, తెలుగు భాషల్లో 10 పుస్తకాలు, 100కు పైగా వ్యాసాలు, పరిశోధన పత్రాలు ప్రచురించిన ఆయన రచనలు గిరిజన మహిళలు, అటవీ హక్కులు, ఆర్థిక–సామాజిక జీవన విధానాలు, సాంస్కృతిక మార్పులు, అభివృద్ధి మోడళ్లు వంటి విభిన్న రంగాలను కవరిస్తాయి.
గిరిజన సంక్షేమ విభాగంలో అరుదైన సేవలు
1970లలో ప్రభుత్వ సేవలో చేరిన ఆయన 2005లో గిరిజన సాంస్కృతిక పరిశోధన శిక్షణా సంస్థ (TCR&TI), హైదరాబాద్ డైరెక్టర్గా రిటైర్ అయ్యే వరకు గిరిజన సంక్షేమ శాఖలో 34 సంవత్సరాలు కీలక బాధ్యతలు నిర్వహించారు.
ఆయన పనిచేసిన పర్వతాలు, అటవీ ప్రాంతాలు, దూర గ్రామాలు — ఏవైనా, ఆయన కృషి గిరిజనుల జీవనోన్నతిని లక్ష్యంగా చేసుకుంది. వరంగల్, ఆదిలాబాద్, కర్నూలు, భద్రాచలం ప్రాంతాల్లో గిరిజన విద్య, ఆరోగ్యం, అటవీ పరిరక్షణ, పునరావాస ప్రాజెక్టుల అమల్లో ఆయన చేసిన కృషి చిరస్థాయిగా నిలిచిపోయింది.
ప్రభుత్వ సేవలో నిర్వహించిన పదవులు:
• సంయుక్త డైరెక్టర్ (ప్రాజెక్టులు), EPTRI, హైదరాబాద్
• వ్యవస్థాపక జాయింట్ సెక్రటరీ, ఆంధ్రప్రదేశ్ గిరిజన సంక్షేమ రెసిడెన్షియల్ పాఠశాలల సంఘం
• సహాయ ప్రాజెక్టు అధికారి, ITDA ఏటూర్ నగర్, వరంగల్
• అదనపు ప్రాజెక్టు అధికారి, ITDA ఉట్నూర్, ఆదిలాబాద్
• వ్యవస్థాపక ప్రాజెక్టు అధికారి, ITDA శ్రీశైలమ్, కర్నూలు
• రీజినల్ జాయింట్ డైరెక్టర్, TCR&TI, భద్రాచలం
క్షేత్రస్థాయి అనుభవం, మానవీయ దృక్పథం, గిరిజన సమస్యలపై ఆయనకున్న అంతులేని అవగాహనతో ఆయనను సహచరులు ‘మన గిరిజనుల అధికార ప్రతినిధి’గా పేర్కొంటారు.
మేధావి రచయిత – లోతైన పరిశోధకుడు
డా. శాస్త్రి రచనలు మానవ శాస్త్రం, గిరిజన చరిత్ర, సామాజిక డైనమిక్స్, అటవీ నిర్వహణ, సాహిత్యం వంటి అనేక రంగాలను స్పృశిస్తాయి. ఆయన రచనలు ప్రభుత్వ అధ్యయనాలు, విద్యా రంగంలో, ట్రైబల్ డాక్యుమెంట్ రిపోజిటరీ వంటి వారు. Amazon వంటి వేదికలలో ఆయన పుస్తకాలు, వీడియోలు అందుబాటులో ఉన్నాయి.
ప్రసిద్ధ రచనలు:
• Andhra Pradesh Tribal Women and Children – An Overview
• Changing Patterns in Tribal Societies
• కోమరం భీం (తెలుగు)
• సంచార స్రవంతి (తెలుగు)
• కేంద్రం, రాష్ట్ర ప్రభుత్వాల కోసం అనేక నివేదికలు
• ఆంధ్రప్రదేశ్ విశ్వవిద్యాలయాల కోసం B.Sc. గణిత శాస్త్ర పాఠ్యపుస్తకాల రచనలో భాగస్వామ్యం
అభివృద్ధి పరిపాలన, గిరిజన హక్కులు, సామాజిక శాస్త్ర పరిశోధనలో ఆయన రచనలు దశాబ్దాలపాటు ఉపయోగించుకోవచ్చు.
విరమణ అనంతరం కూడా నిరంతర సేవ
ప్రభుత్వ సేవ ముగిసిన తరువాత కూడా డా. శాస్త్రి గారు విశ్రాంతి తీసుకోలేదు. గిరిజన హక్కులు, అటవీ హక్కులు, భూస్వామ్య సమస్యలు, పాలన–పరిశోధన రంగాల్లో ఆయన దేశవ్యాప్తంగా అగ్రస్థాయి నిపుణుడిగా గుర్తింపు పొందారు.
కీలక బాధ్యతలు:
• గిరిజన అభివృద్ధి అధ్యయనాల సంస్థ (ITDS), హైదరాబాద్ – అతిథి అధ్యాపకుడు, స్వతంత్ర కన్సల్టెంట్
• AP & TS లీగల్ సర్వీసెస్ అథారిటీస్ – NALSA (Tribal Rights) శిక్షణ మాడ్యూల్ రూపకల్పన
• సెంటర్ ఫర్ గుడ్ గవర్నెన్స్ – వరల్డ్ బ్యాంక్ భూభాగ పరిపాలన ప్రాజెక్ట్ (అటవీ హక్కుల అధ్యాయం)
• కోర్సు ఎడిటర్ – PG డిప్లోమా ఇన్ ట్రైబల్ డెవలప్మెంట్ మేనేజ్మెంట్ (NIRD)
• కేంద్ర పర్యావరణ మంత్రిత్వ శాఖ – బాక్సైట్ మైనింగ్, కొల్లేరు అభయారణ్యం నిపుణుల కమిటీ సభ్యుడు
• సీనియర్ కన్సల్టెంట్ – APARD, GAD (Remote Areas Development)
• సలహాదారు – AP కమ్యూనిటీ ఫారెస్ట్ మేనేజ్మెంట్ ప్రాజెక్ట్ (World Bank)
గిరిజనుల కోసం తన్ను తాను అర్పించుకున్న మహానుభావుడు
డా. వి.ఎన్.వి.కె. శాస్త్రి గారు పుస్తకాలలో మాత్రమే కాదు, అరణ్యాల్లో, పర్వతాల్లో, గిరిజన బస్తీల్లో కనబడే మేధావి. ఆయన్ని పరిచయం ఉన్నవారు ఆయనను "మనిషిని ప్రేమించిన శాస్త్రవేత్త" అని అంటారు.
ఆయన మరణం మానవ శాస్త్రం, ప్రజానీక పరిపాలన, గిరిజన హక్కుల రంగాలకు అత్యంత పెద్ద నష్టం.
అయితే ఆయన నిర్మించిన సంస్థలు, ఆయన శిక్షణ పొందిన అధికారుల పంథాలు, ఆయన పుస్తకాలు, నివేదికలు — ఇవన్నీ ఆయనను తరాలు నిలబెడతాయి.
Dr. Madabhushi Sridhar Acharyulu
Former Central Information Commissioner
Former Professor of Law, NALSAR University of Law
Advisor, Mahindra University, Hyderabad
I am deeply saddened by the passing of Dr. V.N.V.K. Sastry, an extraordinary scholar, administrator, and humanist whose entire life was devoted to the upliftment of Adivasi and forest-dwelling communities. His demise today leaves an irreplaceable void in the fields of anthropology, tribal welfare, and development studies.
నా సంతాపం తెలుపుతూ ఆయనకు జోహార్లు సమర్పిస్తున్నాను. ఆయన కుటుంబ సభ్యులకు, సహచరులకు, శిష్యులకు, ముఖ్యంగా గిరిజన ప్రజలకు మా హృదయపూర్వక సానుభూతి. ఆయా పలుకులు ఆయన ఎన్నో దశాబ్దాల సేవకు చిరస్థాయి సాక్ష్యాలు. ఆయన ఉత్తముడు, ఉన్నతుడు అయిన శాస్త్రిగారికి శాంతి చేకూరాలి.
గిరిజన సమాజాల మేలుకోసం జీవితాంతం అంకితభావంతో సేవచేసిన ప్రముఖ మానవశాస్త్రవేత్త డా. వి.ఎన్.వి.కె. శాస్త్రి గారి బాధ పడ్డాను. గిరిజనుల సంక్షేమం, వారి హక్కులు, వారి అభివృద్ధి అనే మహోన్నత లక్ష్యంతో ఆయన పర్వతాలు, లోయలు, అటవీ ప్రాంతాలు — అన్నిటిలోనూ 52 సంవత్సరాల దాకా సేవలు గిరిజన పరిపాలన చరిత్రలో చిరస్థాయిగా నిలిచిపోతాయి.
ప్రభుత్వ సేవలో అయన నిర్వహించిన ప్రతీ బాధ్యత గిరిజనుల పట్ల ఆయనకున్న ప్రేమను, బద్ధకలేని నిబద్ధతను ప్రతిబింబించింది. TCR&TI డైరెక్టర్గా, వివిధ ITDAల్లో ప్రాజెక్టు అధికారిగా, అధ్యాపకునిగా, పరిశోధకునిగా, విధాననిర్మాణ నిపుణుడిగా — ఎక్కడ పనిచేసినా “గిరిజనుల మేలు ముందు, ఉద్యోగం తర్వాత” అన్నది ఆయన ఆచరణ.
నేను ఉదయం మరియు ఇతర పత్రికల్లో ఆయన పనితనం, ఆయన నిష్ఠ, ఆయన వ్యక్తిత్వం గురించి అనేక వ్యాసాలు రాసే అవకాశం లభించింది. ప్రతి సారి ఆయనతో మాట్లాడినపుడు నాకు కనిపించింది — అపారమైన విజ్ఞానం, అమాయకమైన హృదయం, గిరిజనుల పట్ల అపరిమిత మమకారం.
రిటైర్మెంట్ తర్వాత కూడా ఆయన ఆదివాసుల సేవ ఆగలేదు. NALSA (Tribal Rights) శిక్షణ మాడ్యూల్ రూపకల్పనలోనైనా, కమ్యూనిటీ ఫారెస్ట్ మేనేజ్మెంట్లో సలహాదారిగానైనా, వరల్డ్ బ్యాంక్ ప్రాజెక్టుల పరిశోధనల్లోనైనా — ఎక్కడైనా గిరిజనుల హక్కులు, సహజ వనరుల పరిరక్షణ, భూహక్కుల న్యాయం ఆయన ప్రథమ ధ్యేయం.
డా. శాస్త్రి మరణం వ్యక్తిగతంగా నాకు ఎంతో పెద్ద నష్టం. విద్యార్థులకు, పరిశోధకులకు, పరిపాలకులకు, ముఖ్యంగా గిరిజన కుటుంబాలకు ఇది అపారమైన లోటు. ఆ గొప్ప మేధావి ఆత్మకు శాంతి చేకూరాలని ప్రార్థిస్తున్నాను.
Next Story