లష్కర్ బోనాలు — సికింద్రాబాద్ చరిత్రకు భక్తి చిహ్నం

లష్కర్ బోనాలు కేవలం మతపరమైన వేడుక కాదు. ఇది తెలంగాణ ప్రజల ఆత్మవిశ్వాసానికి, మహిళల భక్తి నాయకత్వానికి, గ్రామ సంస్కృతికి ప్రతీక. సూరతి అప్పయ్య ముదిరాజ్ స్థాపించిన ఈ సంప్రదాయం — శతాబ్దాల తర్వాత కూడా ప్రజల జీవితాల్లో భద్రత, భక్తి, సమానత్వాన్ని ప్రతిఫలిస్తూ కొనసాగుతోంది.

ఈ సంవత్సరం జూలై 13, 14 తేదీల్లో జరుగుతున్న లష్కర్ బోనాలు — ఉజ్జయినీ మహాకాళి ఆలయం చుట్టుపక్కల వేలాది భక్తుల ఉత్సాహంతో నిండి ఉన్నాయి. ఆదివారం ఉదయం నుంచి సోమవారం వరకూ బోనాల ఊరేగింపులు, డప్పులు, జానపద కళారూపాలు, పోతరాజుల ప్రదర్శనలు సందడి చేస్తున్నాయి. మహిళలు తలపై బోనాలు మోసి అమ్మవారికి పూజలు చేస్తున్నారు. భద్రత, పారిశుద్ధ్య ఏర్పాట్లు అధికారులు పర్యవేక్షణలో నిర్వహిస్తున్నారు.

1813లో హైదరాబాద్–సికింద్రాబాద్ ప్రాంతాన్ని కాలరా మహమ్మారి భయంకరంగా ప్రభావితం చేసింది. ఆ సమయంలో సికింద్రాబాద్ బ్రిటిష్ సైనిక స్థావరంగా ఉండేది. అక్కడ విధులు నిర్వహిస్తున్న సూరతి అప్పయ్య ముదిరాజ్, తన రెజిమెంట్‌తో కలిసి మధ్యప్రదేశ్‌లోని ఉజ్జయినీ మహాకాళమ్మ ఆలయాన్ని దర్శించి —

“ఈ మహమ్మారి తగ్గితే, అమ్మవారిని సికింద్రాబాద్‌కు తీసుకువచ్చి ప్రతిష్ఠించి, ప్రతి సంవత్సరం బోనం సమర్పిస్తాం” అని అమ్మవారిని ప్రార్థించారు… అమ్మవారికి మొక్కుకున్నారు.

ఆ భక్తి నిశ్చయాన్ని అమలు చేస్తూ, 1814లో కలపతో తయారైన విగ్రహాన్ని ప్రతిష్ఠించారు. 1815 నాటికి శాశ్వత ఆలయంగా మారినది ఉజ్జయినీ మహాకాళి ఆలయం. అప్పటి నుంచి ప్రతి ఆషాఢ మాసంలో బోనం సమర్పించడమనే ఆచారం స్థిరంగా కొనసాగుతోంది. ఇదే నేటి లష్కర్ బోనాల పునాది.

1806లో బ్రిటిష్ ఈస్టిండియా కంపెనీ సికింద్రాబాద్‌ను సైనిక స్థావరంగా (Military Cantonment) ఏర్పాటు చేసింది. బ్రిటిష్ రెజిమెంట్లు ఉండే ఈ ప్రాంతాన్ని ఉర్దూ భాషలో లష్కర్ అని పిలిచేవారు. కాబట్టి, ఈ ప్రాంతంలో జరిగే బోనాలు — లష్కర్ బోనాలుగా ప్రసిద్ధి చెందాయి. “లష్కర్” అనే పేరు భౌగోళిక గుర్తింపుగా మారిపోయింది.

బోనం అనేది మట్టి కుండలో ఉడికించిన బియ్యం, పాలు లేదా పెరుగు, కొద్దిగా బెల్లం, కొద్దిపాటి నెయ్యితో తయారు చేసిన నైవేద్యం. బోనంలో తప్పనిసరిగా వేపాకు ఉంచుతారు. ఇది ఆరోగ్యానికి మేలు చేస్తుందని, వ్యాధినిరోధక లక్షణాలున్నవని ప్రజ నమ్మకం. బోనాన్ని పసుపుతో పూసి, పూలతో అలంకరించి, పైన నెయ్యి దీపం వెలిగించి, మహిళలు తలపై మోసుకుని ఊరేగింపుగా ఆలయానికి తీసుకెళ్లి అమ్మవారికి సమర్పిస్తారు.

ఇది వ్యక్తిగత భక్తిని కాక — సమాజానికి శాంతి, ఆరోగ్యం, సమృద్ధి కలగాలన్న సంకల్పంతో జరిగే సామూహిక వ్రతం. ఇందులో మహిళల ఆధ్యాత్మిక నాయకత్వం స్పష్టంగా కనిపిస్తుంది.

బోనాల ఊరేగింపులో ముందుగా నడిచే వ్యక్తి పోతరాజు. ఇతనిని అమ్మవారి తమ్ముడు, గ్రామ రక్షకునిగా భావిస్తారు. తలపై ఎర్ర రంగు, ముఖంపై గావు, చేతికట్టెలు, మడమల వద్ద లంకెబిళ్ళతో, చేతిలో వేపాకు లేదా రంగు తాడులతో కూడిన వేషధారణలో ఉంటాడు. అతని ప్రదర్శన భయాన్ని తొలగించడమే కాక — చెడు శక్తులను తొలగించే సంకేతంగా స్వీకరించబడుతుంది. పోతరాజు పాత్ర కొన్ని ఊర్లలో వంశపారంపర్యంగా కొనసాగుతుంది. కొన్ని ప్రాంతాల్లో పోతరాజు వేషధారణలో ‘మునిపెండె’ రూపాలు కూడా కనిపిస్తాయి, అయితే ఇవి వేర్వేరు స్థానిక భక్తిరూపాలుగా పరిగణించాలి.

బోనాల చివరి రోజు ఆలయంలో నిర్వహించే రంగం ఆచారం ఎంతో ప్రాముఖ్యమైనది. ఓ భక్తురాలు నియమ నిష్టలతో అమ్మవారిని ఆవాహన చేసి, భవిష్యత్తును గురించి ప్రజలకు సందేశం చెబుతుంది. ఇది అమ్మవారి ప్రవేశరూపంగా, ప్రజల ఆధ్యాత్మిక విశ్వాసానికి ప్రతినిధిగా నిర్వహించబడుతుంది.