బతుకమ్మ పుట్టుక చెప్పే కథలు, గాథలు ఏమిటో తెలుసా?

ద్రౌపది కథ

ఈ సందర్భంలో, గ్రామీణ మహిళలు, ముఖ్యంగా మా అమ్మ శ్రీమతి లింగమ్మ (95), మహాభారతంలోని పంచ పాండవులు అజ్ఞాతవాసంలో ఉన్నప్పుడు, వారి ఉమ్మడి భార్య ద్రౌపది వారికి పాలు, మజ్జిగ తీసుకెళ్ళిందని, అయితే వారి ఆచూకీ ఆమెకు తెలియలేకపోయిందని వివరిస్తారు. అప్పుడు ఆమె దారిలో తారసపడిన అన్ని రకాల చెట్లను అడగడం ప్రారంభించింది. కానీ ఏ చెట్టు కూడా పాండవుల ప్రయాణం లేదా బస వివరాల గురించి ఆమెకు మార్గనిర్దేశం చేయలేకపోయింది. అదే నిరాశాజనకమైన సమాధానాన్ని పదేపదే విన్న ద్రౌపది అలసిపోయింది మరియు తదుపరి చెట్ల నుండి మళ్లీ అదే 'నాకు తెలియదు' అనే సమాధానం వినడానికి సిద్ధంగా లేకపోయింది. ఆ తరుణంలో ద్రౌపది ఒక 'తంగేడు' పొదను పాండవుల ఆచూకీ గురించి అడిగింది. తంగేడు కూడా తాను వారిని చూడలేదని బదులిచ్చింది. దాంతో నిరాశపడ్డ ద్రౌపది తంగేడు పొదను శపించి, పాండవుల కోసం తన తదుపరి అన్వేషణను కొనసాగించింది.

తంగేడు ద్రౌపదిని వెంబడించి, తాను ఎటువంటి తప్పు చేయలేదు కాబట్టి శాపాన్ని భరించడానికి బదులుగా శాపాన్ని ఉపసంహరించుకోవాలని పదేపదే వేడుకుంది. తంగేడు వేడుకోళ్లను వినడానికి మళ్లీ విసుగు చెందిన ద్రౌపది, తన నైరాశ్యంలో అనవసరంగా తంగేడు పొదను శపించిన తన తప్పును గ్రహించింది. అందువల్ల ఆమె శాపాన్ని ఉపసంహరించుకుని, బదులుగా తంగేడు పొదకు ఒక వరం ఇచ్చింది. ఆ వరం ఏమిటంటే, ఈ ప్రాంతంలోని మహిళలందరూ బతుకమ్మ పూల దేవతకు ప్రధాన అలంకరణ వస్తువుగా తంగేడు పూలను సేకరించి, వినాయక చవితి తర్వాత ఒక నెల రోజుల పాటు ఆ దేవత గౌరవార్థం అద్భుతమైన వార్షిక ఉత్సవాన్ని జరుపుకుంటారు అని.

సింధు లోయ నాగరికతకు సంబంధించిన కొన్ని ముద్రికల ఇటీవలి విశ్లేషణ ప్రకారం, పాండవులు తమ సవతి సోదరులైన కౌరవులతో కురుక్షేత్రంలో యుద్ధం చేసిన సంవత్సరం క్రీ.పూ. 1449. పాండవుల అజ్ఞాతవాసం ఆ సంవత్సరానికి ముందు 13 సంవత్సరాలు (అంటే క్రీ.పూ. సుమారు 1463-1450) కొనసాగింది. పైన పేర్కొన్న తేదీలను మనం నమ్మినట్లయితే, తంగేడు సంఘటనను ఇప్పటికి సుమారు 3480 సంవత్సరాల క్రితం జరిగినట్లుగా నిర్ణయించవలసి ఉంటుంది.

మహాభారతంలో పాండవులు తమ అజ్ఞాతవాసంలో తెలంగాణ ప్రాంతాన్ని కూడా కలిగి ఉన్న దక్షిణాపథాన్ని సందర్శించినట్లుగా అనేక ప్రస్తావనలు ఉన్నాయి. అవి ద్రౌపది సంఘటనను నమ్మడానికి మనల్ని దోహదపడతాయి. పాండవ సోదరులలో చిన్నవాడైన సహదేవుడు తన దక్షిణ దిగ్విజయ యాత్రలో 'ఆంధ్ర' ప్రజలను (పౌరాణిక కాలం నుండి ఇటీవలి కాలం వరకు తెలంగాణ ప్రజలను కూడా 'ఆంధ్ర' ప్రజలు అని పిలిచేవారు) ఓడించాడు. కురుక్షేత్ర యుద్ధంలో ఆంధ్ర ప్రజలు కూడా పాల్గొన్నారు. పాండవుల బంధు-మిత్రుడు కృష్ణుడు కూడా ఆంధ్ర వృష్ణిలో జన్మించాడని చెప్తారు. భారత పురావస్తు శాఖ (ఆర్కియాలజికల్ సర్వే ఆఫ్ ఇండియా) తవ్వకాల నివేదికలు కూడా మహాభారత యుద్ధం క్రీ.పూ. 14వ లేదా 15వ శతాబ్దంలో జరిగిందని సూచిస్తున్నాయి.

కాబట్టి, ద్రౌపది తంగేడు పూలను ప్రధాన అలంకరణ వస్తువుగా ఉపయోగించి పుష్ప దేవతను తయారుచేసి బతుకమ్మ పూజను ప్రారంభించి ఉండవచ్చని చెప్పడం సముచితమే. తెలంగాణ ప్రాంతంలోని పూల యొక్క స్పష్టమైన పసుపు పచ్చని బంగారు ఛాయ ద్రౌపది యొక్క సహజసిద్ధమైన స్త్రీ ఊహను ఆకట్టుకుని ఉండవచ్చు. ద్రౌపది యొక్క ఈ ఆకర్షణ సంఘటన తెలంగాణ గిరిజనులలో కూడా కనిపిస్తుంది. వారు కూడా ద్రౌపది రేల పూల గౌరవార్థం పాటలను ప్రారంభించిందని ఇలాంటి కథనాన్నే వివరిస్తారు; ఈ రేల పూలు కూడా తంగేడు పూల వలెనే పసుపు పచ్చగా ఆకర్షణీయంగా కనిపిస్తాయి.

శ్రీమహాదేవి కథ

మరొక గాథ 1972లో నమోదయింది. అప్పుడు సుప్రసిద్ధ తెలుగు ప్రచురణ సంస్థ ఐన వావిళ్ళ రామస్వామి అండ్ సన్స్, చెన్నై, 'దసరా పద్యములు' అనే చిన్న పుస్తకాన్ని ప్రచురించింది. తక్షణమే అది విద్యార్థులలో మరియు ప్రైవేట్ ఉపాధ్యాయులలో (ఖాన్గీ పాఠశాలల) బాగా ప్రాచుర్యం పొందింది. వారు జెండాలతో ఊరేగింపుగా వెళ్లి ధనవంతులను సందర్శించి, వారి గౌరవార్థం పాటలు పాడుతూ, తమకు నగదు లేదా వస్తు రూపంలో వివిధ విరాళాలను ఇచ్చేలా వారిని ప్రసన్నం చేసుకునేవారు. ఈ పుస్తకం బతుకమ్మకు సంబంధించిన ఒక గాథను కూడా వెలుగులోకి తెచ్చింది.

ఈ గాథ ప్రకారం రక్తబీజుడు (రక్తాన్ని పీల్చేవాడు) అనే ఒక రాక్షసుడు అనేక రూపాలలో తనను తాను విస్తరించుకుని, దేవగణం సహా అనేక మంది ప్రజలను నాశనం చేసేవాడు. దేవతలు కైలాసానికి వెళ్ళి, అదే విషయాన్ని కాలకంధర / శంభుశివ స్వామికి నివేదించి, రాక్షసుని ముప్పు నుండి తమను రక్షించమని వేడుకున్నారు. స్వామి సమస్యను పరిష్కరిస్తానని వాగ్దానం చేశాడు. పరిష్కారం ఏమిటంటే, ప్రతి సంవత్సరం తొమ్మిది రోజుల పాటు శ్రీ మహాదేవిని ప్రతిష్ఠించి, ఆట పాటల ద్వారా ఉత్సవాలను జరుపుకోవడం.

పైన చెప్పిన గాథ నుండి కొన్ని శాస్త్రీయ వివరాలను గ్రహించవచ్చు. అవేమిటంటే, బతుకమ్మ పండుగ వరకు కొనసాగే వర్షాకాలంలో మానవ రక్తం అనేక సూక్ష్మజీవులతో (రక్తబీజులు) కలుషితమైపోతుంది. వైరస్, బ్యాక్టీరియా, ఫంగస్ వంటి సూక్ష్మజీవులు ప్రాణాలను బలిగొనే అనేక వ్యాధులకు కారణమవుతాయి. అందువల్ల, ప్రజల ప్రాణాలను రక్షించడానికి అంటువ్యాధి కారక సూక్ష్మజీవుల ముప్పును తగ్గించడానికి, ఔషధ గుణాలు కలిగిన వివిధ పూలు, ఆకులను సేకరించి బతుకమ్మలను తయారుచేసి వాటిని జలవనరులలో నిమజ్జనం చేయడం ద్వారా నీటి కాలుష్యాన్ని, తద్వారా అంటువ్యాధులను నిర్మూలించవచ్చనే ఒక పరిష్కారం బతుకునిచ్చే బతుకమ్మ పేరున రూపొందించబడింది.

ఈ గాథ ఎప్పుడు వ్రాయబడింది? పైన ప్రస్తావించిన 'దసరా పద్యములు' అనే చిన్న పుస్తకం శీర్షిక పేజీలో రచయిత పేరు కవి నరసింహ అని వ్రాయబడింది. 'ప్రకాశకీయం' అనే శీర్షికతో ఉన్న ముందుమాటలో, రచయిత శేఖరమంత్రి నరసింహ కుమారుడు నరసింహ అని పేర్కొనబడింది. పుస్తకం మొదటి పద్యంలో రచయిత తన పేరును సోమశేఖర, సోమశేఖర కుమారుడు అని పేర్కొన్నాడు. ఈ మూడు రకాల పేర్లు అస్పష్టతను సృష్టిస్తాయి. అయితే మనం ఈ విభిన్న ప్రస్తావనలు కలిపి చూస్తే కవి నరసింహ సోమశేఖరమంత్రి కుమారుడు అని అర్థం చేసుకోవచ్చు. శేఖరమంత్రి అనే పదాన్ని తన ప్రభువు శేఖరుని క్రింద పనిచేసిన మంత్రిగా భావిస్తే, కాకతీయ చక్రవర్తి ప్రతాపరుద్రుని క్రింద గవర్నర్ మరియు మంత్రిగా పనిచేసిన ఇందుశేఖరుడు ఒకరు మనకు తారసపడతారు. ఈ ఇద్దరు వ్యక్తులు - ఇందుశేఖరుడు మరియు నరసింహ - క్రీ.శ. 13వ శతాబ్దం చివరి దశాబ్దం మరియు 14వ శతాబ్దం ప్రారంభ దశాబ్దాల మధ్య జీవించారు. వరంగల్ ప్రాంతంలో లభించిన పలు శిలా శాసనాలు కవి నరసింహ అనేక కావ్యాలను, చరిత్రలను రచించినట్లు పేర్కొన్నాయి.

అయితే, ప్రొఫెసర్ బిరుదురాజు రామరాజు ఏడు దశాబ్దాల క్రితం ఒక తాళపత్ర గ్రంథాన్ని సేకరించి, 250 సంవత్సరాల నాటి ఆ గ్రంథం వరంగల్ శివారు ప్రాంతమైన మొగిలిచెర్లకు చెందిన కవి నరసింహచే రచించబడిందని వ్రాశారు. బతుకమ్మ గాథను వివరించే పాటలు రెండు పుస్తాకాలలోనూ - 'తాళపత్ర గ్రంథం' మరియు 'దసరా పద్యములు' అనే పుస్తకం - ఒకే విధంగా ఉన్నాయి. రెండు పత్రాల రచయిత పేరు ఒకటే. లక్ష్మి, పార్వతి, సరస్వతి, భారతి దేవతల సంగమ రూపంగా బతుకమ్మను వర్ణించడం కూడా రెండు పుస్తకాలలోనూ ఒకే విధంగా ఉంది. అందువల్ల, అదే కవి నరసింహ కాకతీయ యుగంలో 700 సంవత్సరాల క్రితం ఈ రెండు పుస్తకాలను రచించాడని చెప్పడానికి ఆస్కారమిస్తున్నాయి. రామరాజు ఉటంకించిన తాజా తాళపత్ర గ్రంథం క్రీ.శ. సుమారు 1300 నాటి అసలు ప్రతి యొక్క నకలు కాపీ అయి ఉండవచ్చు, ఎందుకంటే తాళపత్ర గ్రంథం యొక్క జీవితకాలం సుమారు 200 సంవత్సరాలు మాత్రమే; భవిష్యత్ తరాల కోసం దానిని మళ్ళీ మళ్ళీ కాలక్రమంలో కొత్తగా కాపీ చేస్తూ వచ్చేవారు.

లక్మీదేవి కథ

బతుకమ్మ పండుగ గురించి మరొక పురాణకథ ఒక తాళపత్ర గ్రంథంలో ప్రస్తావించబడింది. శతాబ్దాల క్రితం దక్షిణ భారతంలో చోళ వంశానికి చెందిన ధర్మాంగదుడు అనే రాజు పాలించాడు. వివాహం అయిన తర్వాత చాలాకాలం వరకు అతనికి సంతానం కలగలేదు. అనేక పూజలు, యాగాలు చేసిన తరువాత, అతని భార్య సత్యవతికి లక్ష్మీదేవి జన్మించింది. చిన్నారి లక్ష్మీ అనేక ప్రమాదాలనుండి బయటపడి జీవించింది. అందువల్ల తల్లిదండ్రులు ఆమెకు "బతుకమ్మ" (బతుకు = జీవితం, అమ్మ = స్త్రీల పేర్లలో అనుబంధం, తల్లి) అనే పేరు పెట్టారు. అప్పటినుంచి తెలంగాణ ప్రాంతంలోని యువతులు బతుకమ్మ పండుగను జరుపుకుంటున్నారు.

గౌరీదేవి కథ

మరొక కథ ప్రకారం, రాజు దక్షుడు ఒక యజ్ఞం నిర్వహించాడు. తన కుమార్తె గౌరిని (శివుడిని తన అనుమతి లేకుండా పెళ్లి చేసుకున్నది) తప్ప అందరినీ ఆహ్వానించాడు. శివుడి మనసుకు విరుద్ధంగా గౌరీ యజ్ఞానికి వెళ్లింది. అక్కడ ఆమెకు, శివుడికి అవమానం కలిగింది. ఆ అవమానం తట్టుకోలేక గౌరి అగ్నిలో ఆత్మాహుతి చేసుకుంది. ఆమెను తిరిగి పొందాలనే ఆకాంక్షతో తెలంగాణ మహిళలు పూలతో బతుకమ్మను అలంకరిస్తారు, పసుపుతో గౌరమ్మ విగ్రహాన్ని తయారు చేస్తారు, ఆ పూల గౌరమ్మ చుట్టూ పాటలు పాడుతూ నృత్యాలు చేస్తారు.

వాసవాంబిక కథ

విష్ణుకుండి వంశపు రాజు మాధవవర్మ (క్రీ.శ. 5 వ శతాబ్దం) కుసుమ శ్రేష్టి, కుసుమాంబికల బిడ్డ వాసవాంబిక అనే అందగత్తెను పెళ్ళి చేసుకోవాలనుకుంటాడు. కాని ఆయనిది తమ కులం కాదని కుసుమ శ్రేష్టి అందుకు నిరాకరిస్తాడు. ఈ సందర్భంగా స్త్రీలు పాడే పాటను చూడండి.

ఎవ్వరైతేనేమి ఉయ్యాలో

ఎంతవాడైతేమి ఉయ్యాలో

వంశేతరునికి ఉయ్యాలో

పిల్లనివ్వగాను ఉయ్యాలో

శాస్త్రంబు ఒప్పదని ఉయ్యాలో

శంకించె ఆ శ్రేష్టి ఉయ్యాలో

వాసవాంబిక చివరికి ఆత్మాహుతి అవుతుందని, ఆమె పార్వతీ దేవి అవతారం అని నమ్ముతూ వైశ్యులు ఆమెను మళ్ళీ బతుకుమని కోరుకుంటూ బతుకమ్మ ఆట ఆడుతారు. నిజానికి కథలోని కుసుమశ్రేష్టి, కుసుమాంబ, వాసవాంబ అనే పేర్లు పూవులు, పూవుల వాసన అనే అర్థాలను వ్యక్తపరుస్తున్నాయి. కాబట్టి బతుకమ్మ పువ్వుల పండుగగా అవతరించింది అనే సారంశమే ఈ కథలోనూ వెల్లడైందని చెప్పవచ్చు.

రుద్రమదేవి కథ

కొందరు సాహితీవేత్తలు బతుకమ్మ పండుగను కాకతీయ రాణి రుద్రమదేవి చరిత్రతో సమన్వయం చేశారు. ఆచార్య తిరుమల రామచంద్ర రుద్రమదేవి తన దాయాదులైన దేవగిరి యాదవ రాజులపై (మహారాష్ట్ర) విజయం సాధించి, తన రాజధాని ఓరుగల్లుకు తిరిగి వచ్చి విజయ సూచకంగా పెద్ద ఎత్తున బతుకమ్మ సంబరాలు నిర్వహించింది" అని రాశాడు. బతుకమ్మ నవరాత్రోత్సవాల తరువాత 'విజయ దశమి' పండుగ జరగడం గమనార్హం.

మరో ప్రసిద్ధ తెలుగు సాహితీవేత్త ఆరుద్ర రుద్రమదేవి కాలంలో బతుకమ్మ పండుగకు విశేష ఆదరణ వచ్చి ఉంటుందని అభిప్రాయపడ్డాడు. ఆయన అభిప్రాయాన్ని ఒక జానపద గాధకు సమన్వయం చేస్తే తేలిందేమిటంటే యుద్ధ క్షేత్రంలో ఒక శత్రువు రుద్రమదేవిని వెన్నుపోటు పొడవగా ఒక స్త్రీ అడ్డుపడి తన ప్రాణాలను కోల్పోయి రాణిని కాపాడింది. రుద్రమను బతికించినందుకు కృతజ్ఞతగా ఆమెను “బ్రతుకు”అంటూ బతుకమ్మ పుట్టింది. ఈ కథ 1857 నాటి సిపాయి తిరుగుబాటులో పాల్గొన్న ఝాన్సీరాణి లక్ష్మిబాయి - ఆమె సంరక్షురాలు వీరమరణాన్ని జ్ఞప్తికి తెస్తుంది.

పైన వివరించినట్లుగా, బతుకమ్మ మొదటి మౌఖిక గాథ (ద్రౌపది కథ) బతుకమ్మ పండుగను సుమారు 3480 సంవత్సరాల క్రితం ద్రౌపది ప్రారంభించిందని రుజువు చేస్తుంది. బతుకమ్మ రెండవ గాథ (శ్రీమహాదేవి కథ) అంటువ్యాధుల ముప్పును శాస్త్రీయంగా ఎదుర్కోవడానికి బతుకమ్మ పండుగ ఉనికిలోకి వచ్చిందని నిర్ధారిస్తుంది. పరోక్షంగా రెండవ కథనం కూడా మొదటి కథనం వలెనే బతుకమ్మ ప్రాచీనతను సమర్థిస్తుంది.